Umywanie nóg jest obrzędem pokory ustanowionym przez Pana Jezusa w czasie Wieczerzy Pańskiej.
W Starym Testamencie znany jest zwyczaj umywania nóg zgodnie ze zwyczajem gościnności. Biblia mówi: „Przyprowadził go więc do swego domu, osłom dał obrok, po czym umyli nogi, jedli i pili”. Sdz 19,21 (BT). „Ona wstała, oddała pokłon twarzą do ziemi i rzekła: Oto służebnica twoja jest niewolnicą gotową umyć nogi sług mojego pana”. 1 Sm 25,4 (BT). Innym powodem była higiena ciała. Biblia mówi: „Następnie rzekł Dawid Uriaszowi: Wstąp do swojego domu i umyj sobie nogi! Uriasz opuścił pałac królewski, a za nim niesiono dar ze stołu króla”. 2 Sm 11,8 (BT). „Na listę wdów może być wciągnięta niewiasta… Mająca dobre imię z powodu szlachetnych uczynków: że dzieci wychowała, że gościny udzielała, że świętym nogi umywała...”. 1 Tm 5,9.10 (BW).
W prawie Starego Testamentu są też przepisy nakazujące umywanie nóg i rąk przed składaniem ofiar w Świątyni. Biblia mówi: „Tak też powiedział Pan do Mojżesza: Uczynisz kadź z brązu, z podstawą również z brązu, do obmyć, i umieścisz ją między przybytkiem a ołtarzem, i nalejesz do niej wody. Aaron i jego synowie będą w niej obmywać ręce i nogi. Zanim wejdą do Namiotu Spotkania, muszą się obmyć w wodzie, aby nie pomarli. Tak samo, gdy się będą zbliżać do ołtarza, aby pełnić służbę i aby składać ofiarę spalaną dla Pana, muszą obmyć ręce i nogi, aby nie pomarli”. Wj 30:17-21 (BT). Obmycia te miały symbolicznie wyrażać duchową czystość kapłanów, którzy składają Bogu ofiary i gotowość służenia Bogu.
Tę analogię można odnieść do nakazu umywania nóg ustanowionego przez Chrystusa. Każdy, kto przyjmuje ofiarę krzyża, powinien być godny jej przyjęcia, czysty, przaśny. Biblia mówi: „Czy nie wiecie, że odrobina kwasu cały zaczyn zakwasza? Usuńcie stary kwas, abyście się stali nowym zaczynem, ponieważ jesteście przaśni; albowiem na naszą wielkanoc jako baranek został ofiarowany Chrystus. Obchodźmy więc święto nie w starym kwasie ani w kwasie złości i przewrotności, lecz w przaśnikach szczerości i prawdy”. 1 Kor 5,6-8 (BW). „Jeśli więc przyniesiesz dar swój przed ołtarz i tam wspomnisz, że brat twój ma coś przeciw tobie, zostaw tam dar swój przez ołtarzem, a najpierw idź i pojednaj się z bratem swoim. Potem przyjdź i dar swój ofiaruj!”. Mt 5,23.24 (BT).
Zatem jak w Starym Testamencie, na znak czystości i gotowości służenia Bogu, Aaron i inni kapłani, umywali ręce i nogi, tak na znak gotowości przyjęcia ofiary Jezusa, służenia Bogu i bliźnim Jezus ustanowił zwyczaj obmywania nóg. Biblia mówi: „Wstał (Jezus) od wieczerzy, złożył szaty, a wziąwszy prześcieradło, przepasał się. Potem nalał wody do misy i począł umywać nogi uczniów i wycierać prześcieradłem, którym był przepasany”. J 13,4.5 (BW). Umywanie nóg jest jak gdyby ponownym chrztem, w miniaturze.
„Podszedł też do Szymona Piotra, który mu rzekł: Panie, Ty miałbyś umywać moje nogi? Odpowiedział Jezus i rzekł mu: Co Ja czynię, ty nie wiesz teraz, ale się potem dowiesz. Rzecze mu Piotr: Przenigdy nie będziesz umywał nóg moich! Odpowiedział mu Jezus: Jeśli cię nie umyję, nie będziesz miał działu ze mną”. J 13,6-8 (BT). W Starym Testamencie kapłanom za nie umycie rąk i nóg groziła śmierć. Tu Pan Jezus uzmysławia Piotrowi równie ważną konsekwencję – pominięcie tego obrzędu jest równoznaczne z pozbawieniem dziedzictwa – królestwa Bożego.
„Rzecze mu Szymon Piotr: Panie, nie tylko nogi moje, lecz i ręce, i głowę. Rzecze mu Jezus: Kto jest umyty, nie ma potrzeby myć się, chyba tylko nogi, bo czysty jest cały. I wy czyści jesteście, lecz nie wszyscy”. J 13,9.10 (BW). Obmycie całego ciała, podobnie jak zanurzenie podczas chrztu, symbolizowało pozostawienie starego, grzesznego życia, a rozpoczęcie nowego. Jednak wraz z tą przemianą nie zawsze połączone było nowo narodzenie, wewnętrzna czystość, pokora, pełnienie woli Bożej i bezinteresowne służenie bliźnim, czego przykładem był Judasz. Jezus o tym wiedział, „Wiedział bowiem, kto go ma wydać; dlatego rzekł: Nie wszyscy jesteście czyści”. J 13,11 (BW).
Na koniec padają bardzo ważne wyjaśnienia i nakazy. Biblia mówi: „Gdy więc umył nogi ich i przywdział szaty swoje, i znów usiadł, rzekł do nich: Czy wiecie, co wam uczyniłem? Wy nazywacie mnie Nauczycielem i Panem, i słusznie mówicie, bo jestem nim. Jeśli tedy Ja, Pan i Nauczyciel, umyłem nogi wasze, i wy winniście sobie nawzajem umywać nogi. Albowiem dałem wam przykład, byście i wy czynili, jak Ja wam uczyniłem. Zaprawdę, zaprawdę, powiadam wam: Sługa nie jest większy nad pana swego ani poseł nie jest większy od tego, który go posłał. Jeśli to wiecie, błogosławieni jesteście, gdy zgodnie z tym postępować będziecie”. J 13,12-17 (BW).
Wszyscy wierzący są „królewskim kapłaństwem, narodem świętym, ludem [Bogu] na własność przeznaczonym” 1 P 2,9 (BT) i dla nich obrzęd ten ma oznaczać nie tylko postawę pokory, ale też miłości i ofiarnej służby, jaką powinni cechować się uczniowie Jezusa. Biblia mówi: „Uczeń nie przewyższa nauczyciela ani sługa swego pana. Wystarczy, jeśli uczeń będzie jak jego nauczyciel, a sługa jak pan jego”. Mt 10,24.25 (BT).
Zatem w Biblii znajduje się wyraźnie polecenie literalnego praktykowania tego obrzędu (Albowiem dałem wam przykład, byście i wy czynili, jak Ja wam uczyniłem). Pominięcie tego nakazu byłoby jednoznaczne z nieposłuszeństwem. A jak nieposłuszni, niepokorni mają jeść chleb symbolizujący ciało Jezusa i pić z kielicha symbolizującego krew Przymierza? Byłoby to niegodne przystępowanie do Wieczerzy Pańskiej. Biblia mówi: „Dlatego też kto spożywa chleb lub pije kielich Pański niegodnie, winny będzie Ciała i Krwi Pańskiej. Niech przeto człowiek baczy na siebie samego, spożywając ten chleb i pijąc z tego kielicha. Kto bowiem spożywa i pije nie zważając na Ciało [Pańskie], wyrok sobie spożywa i pije”. 1 Kor 11,27-29 (BT).
Podsumowanie. Tak jak w Starym Testamencie składanie ofiar Bogu miało poprzedzać rytualne umywanie rąk i nóg, będące symbolem czystości i gotowości do służby Panu, tak w Nowym ich obmywanie jest obrzędem poprzedzającym godne przyjęcie szczególnej ofiary, ofiary Baranka. Biblia mówi: „Oto Baranek Boży, który gładzi grzech świata”. J 1,29 (BW).